Paweł Pawlikowski

“Nie boję się się ryzyka. Czasem myślę, że zrobiłem z życia eksperyment. Realizacja czarno-białego filmu, po polsku, z nieznanymi na świecie aktorami, też pachniała zawodowym harakiri.” *

Urodził się 15 września 1957 roku w Warszawie. Jego ojciec, z zawodu lekarz, już po rozpadzie małżeństwa wyemigrował do Austrii. Matka, wykładowczyni języka angielskiego na Uniwersytecie Warszawskim, wraz z nastoletnim wówczas synem wyemigrowała do Wielkiej Brytani. Skomplikowane losy związku rodziców - rozstania, powroty, stały się kanwą, na której Pawlikowski oparł historię Zuli i Wiktora, bohaterów “Zimnej Wojny”.

Na uczelniach w Londynie i Oxfordzie studiował literaturę i filozofię. Po otrzymaniu stażu w legendarnej brytyjskiej stacji BBC podjął decyzję o przerwaniu pracy naukowej i zajął się tworzeniem filmów. Uczestnicząc w programie przeznaczonym dla młodych filmowców, zgłosił się projektem filmu dokumentalnego o księdzu, który planował postawienie wielkiego krzyża na szczycie wzgórza Pendle Hill w Lancashire. Zrealizowany dla BBC “Z Moskwy do Pietuszek z Wieniediktem Jerofiejewem” był jednocześnie biografią pisarza i wariacją na temat tytułowego utworu. Kolejny dokument Pawlikowskiego, humorystyczne “Podróże Dostojewskiego” opowiada nie tyle o sławnym pisarzu, co jego prawnuku - tramwajarzu w Sankt Petersburgu, który w trakcie swej podróży na Zachód na zaproszenie jednego z niemieckich towarzystw literackich, szuka używanego mercedesa. Jeszcze jedną dokumentalną opowieść o współczesnej mu Rosji Pawlikowski pokazał w filmie “Wycieczka z Żyrinowskim”, w którym towarzyszy rosyjskiemu politykowi w trakcie rejsu w Wołdze ukazując z jego punktu widzenia rozczarowanie krajem po transformacji. Za ten obraz reżyser zdobył prestiżową nagrodę Griersona dla najlepszego brytyjskiego dokumentu.

Na Bałkanach zrealizował zdjęcia do filmu “Serbian Epics”, w którym bez epatowania okrucieństwem, w przerażający sposób pokazał jak z nacjonalizmu rodzi się przemoc.

Jednak, jak sam przyznaje, nigdy do końca nie czuł się dokumentalistą. Zamiast opowiadać o tym co wokół, Pawlikowski zwrócił się ku własnemu wnętrzu i drzemiących w nim emocjom. Uznanie wśród krytyki zdobył jeden z pierwszych fabularnych obrazów reżysera, film “Ostatnie wyjście” (2000), opowiadający historię rosyjskiej emigrantki starającej się o azyl w Wielkiej Brytanii. Film zdobył nagrodę krytyków na prestiżowym London Film Festival oraz nagrodę BAFTA, dla obiecującego brytyjskiego twórcy. Kolejna nagrodę BAFTA, tym razem w kategorii “najlepszy reżyser” Pawlikowski zdobył za film “Lato miłości”, w którym jedną z pierwszych ról zagrała brytyjska aktorka Emily Blunt.

Po kilkuletniej przerwie reżyser powrócił na wielki ekran filmem “Kobieta z piątej dzielnicy” na podstawie powieści kryminalnej Douglasa Kennedy’ego. Osobiste, bolesne doświadczenia znalazły ujście w historii o amerykańskim pisarzu (w tej roli Ethan Hawke), który próbuje w Paryżu odnaleźć swoją żonę i córeczkę. Pawlikowski zrobił film o stracie i niemożności pogodzenia się z losem, świecie, w którym człowiek zawieszony jest na pograniczu jawy i snu.

W międzyczasie, ze współpracy z Cezarym Harasimowiczem powstał scenariusz zatytułowany “Sister of mercy” (“Siostra miłosierdzia”). Choć później, reżyser przeredagował go wraz z brytyjską scenarzystką Rebeccą Lenkiewicz, stał się on trzonem zrealizowanego w 2013 roku filmu “Ida”. Czarno-biały, prosty w formie obraz opowiada intymną i jednocześnie uniwersalną historię poszukiwania własnej tożsamości. Młoda zakonnica, Anna, przed ostatnimi święceniami zostaje nakłoniona przez przeoryszę zakonu do spotkania się z ostatnią żyjącą krewną. Jest nią komunistyczna prokurator, która zabiera dziewczynę w podróż do wspólnych korzeni. Film zdobył nie tylko najważniejsze nagrody krajowej kinematografii, ale także uznanie poza Polską - nagrodę BAFTA dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego oraz Oscara w tej samej kategorii. To był pierwszy polski film, który zdobył nagrodę Amerykańskiej Akademii w tej kategorii. W trakcie odbierania nagrody reżyser powiedział: Jak się tu znalazłem? Nakręciłem czarno-biały film o potrzebie ciszy, wycofania się ze świata i kontemplacji, a teraz jestem tu - w epicentrum hałasu i uwagi świata. Życie jest pełne niespodzianek.

Za swój kolejny film, “Zimną wojnę” Pawlikowski otrzymał w 2018 roku Złotą Palmę w Cannes. Scenariusz do filmu zainspirowanego burzliwą historią związku rodziców reżysera, powstał we współpracy z polskim pisarzem, Januszem Głowackim. To jemu reżyser zadedykował nagrodę. W styczniu 2019 roku melodramat Pawlikowskiego otrzymał aż trzy nominacje do Oscarów: dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego, najlepszego reżysera oraz autora zdjęć (dla Łukasza Żala). Mimo, iż nie udało się tym razem zdobyć złotej statuetki, “Zimna wojna” była jednym z największych festiwalowych hitów 2018 roku.

Reżyser obecnie jest w trakcie pracy nad nowym filmem, w którym główne role ma zagrać słynna aktorska para: Joaquin Phoenix i Rooney Mara.

Zdjęcie profilowe: Jim Smeal/BEI/BEI/Shutterstock

* Krzysztof Kwiatkowski: Paweł Pawlikowski, Gildia Polskich reżyserów, http://polishdirectors.com/member_post/pawlikowski-pawel/