Agnieszka Holland

"Artysta nie ma obowiązku walczyć o sprawy społeczne, ale jeśli taki jest jego temperament, nie ma powodu, żeby w ważnych sprawach nie zabierał głosu. Mnie bardzo ciekawi homo politicus i mam poczucie odpowiedzialności za to, co się wokół mnie dzieje" (Agnieszka Holland, w rozmowie z Bartoszem Staszczyszynem, www.culture.pl, 27.05.2014)

Urodziła się 28 listopada 1948 w Warszawie w rodzinie dziennikarki, Ireny Rybczyńskiej oraz dziennikarza i socjologa, Henryka Hollanda. Sześć lat później urodziła się jej młodsza siostra, Magdalena, która w dorosłym życiu także wybierze karierę filmowca. Wkrótce rodzice rozwiedli się, a po dwóch latach ojciec został aresztowany jako podejrzany o zdradę stanu. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach, co dla Agnieszki był olbrzymim wstrząsem.

Po ukończeniu warszawskiego liceum im. Stefana Batorego rozpoczęła studia na Wydziale Filmowym i Telewizyjnym Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze. Podczas Praskiej Wiosny w 1968 roku brała aktywny udział w strajkach studenckich, a w 1970 została na sześć tygodni aresztowana przez czechosłowacką służbę bezpieczeństwa. Po ukończeniu studiów wróciła do Polski, gdzie pracowała jako asystentka Krzysztofa Zanussiego. Związana była też z kierowanym przez Andrzeja Wajdę Zespołem Filmowym “X”. W 1978 napisała scenariusz do uhonorowanego Złotymi Lwami na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych filmu Andrzeja Wajdy “Bez znieczulenia”. Pierwszy większy sukces przyniósł Holland zrealizowany w tym samym roku film “Aktorzy prowincjonalni”, który został uhonorowany nagrodą FIPRESCI na 33. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes. W 1980 Holland zrealizowała “Gorączkę”, film który był adaptacją powieści Andrzeja Struga “Dzieje jednego pocisku”. Podobnie jak w innych obrazach, reżyserka przedstawiła tu wizję świata jako machiny chwytającej człowieka w potrzask. Film odniósł sukces artystyczny, czego potwierdzeniem było zdobycie Złotych Lwów na festiwalu w Gdyni.

Wybuch stanu wojennego zastał reżyserkę we Francji i tam podjęła decyzje o pozostaniu na emigracji. W tym czasie współpracowała z Wajdą przy pisaniu scenariusza do “Dantona” oraz “Korczaka”. Mieszkając w RFN zrealizowała poruszający temat Holokaustu film “Gorzkie żniwa” (“Bittere Ernte”), który w 1985 roku zdobył nominację do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny. Producent filmu, Artur Brauner, zwrócił się ponownie do Holland z propozycją nakręcenia filmu na podstawie autentycznej historii żydowskiego chłopca, Solomona Perela, który ukrywając własną tożsamość wstąpił do bojówki Hitlerjugend. “Europa, Europa”, bo taki tytuł nosi film, otrzymał nominacje do Złotego Globu oraz do Oscara w kategorii najlepszy scenariusz adaptowany.

Pracując poza granicami Polski Holland zrealizowała szereg ważnych tytułów: “Olivier, Olivier” w 1992, “Tajemniczy ogród” w 1993, “Całkowite zaćmienie” w 1995 czy “Plac Waszyngtona” w 1997.  Reżyserka podjęła ryzykowną grę o uznanie szerokiej widowni chcąc robić tzw. “kino środka” - zrozumiałe dla przeciętnego widza, ale jednak niosące ze sobą pewien przekaz intelektualny. W tym duchu powstała “Kopia Mistrza” z 2006, opowiadająca historię dziewczyny (fikcyjnej postaci), pomagającej Beethovenowi przy pracy nad 9 symfonią. Reżyserka wraz z córką, Kasią Adamik, podjęła także na nowo temat słowackiego zbójnika, tworząc przygodowo - kostiumowy film “Janosik. Prawdziwa historia”.

Po dwudziestu latach od zrealizowania filmu “Europa, Europa” Holland powróciła w 2011 roku do tematu Holokaustu, przenosząc na ekran książkę Krystyny Chigier “Dziewczynka w zielonym sweterku”. Film pod tytułem “W ciemności” opowiada historię lwowskiego kanalarza, Leopolda Sochy, który w czasie II wojny światowej uratował grupę Żydów ukrywając ich w kanałach. Film zebrał znakomite recenzje i przyniósł artystce wiele znaczących nagród, w tym Złote Lwy na festiwalu w Gdyni oraz nominację do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny. Kolejne ważne produkcje w twórczości reżyserki to mini serial “Gorejący krzew” z 2013 roku, “Pokot” z 2016 na podstawie książki Olgi Tokarczuk, “Obywatel Jones” z 2019 roku oraz “Szarlatan” z 2020. Obecnie reżyserka pracuje nad filmem poruszającym temat kryzysu migracyjnego na granicy z Białorusią.

Zdjęcie profilowe: Agnieszka Holland VI Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku, 1979, fot. Jerzy Kośnik / Forum, www.culture.pl