ZIEMIA OBIECANA

Reż. Andrzej Wajda, 1974
Nominacja do Oscara za najlepszy film nieanglojęzyczny w 1976 r.

Oparta na powieści Władysława Reymonta z 1897 roku Ziemia obiecana Andrzeja Wajdy to epicki dramat z epoki, będący krytyką szalejącej XIX-wiecznej industrializacji i kapitalistycznej chciwości. Trzech przyjaciół różnej narodowości (w tych rolach Daniel Olbrychski, Wojciech Pszoniak i Andrzej Seweryn) opracowują plan inwestycji w przemysł włókienniczy w rozwijającej się błyskawicznie Łodzi, która również staje się pełnoprawnym bohaterem filmu. Mężczyznom udaje się ostatecznie doprowadzić do budowy fabryki, ale ponoszą ogromne koszty – finansowe i osobiste.

Oszałamiająca wręcz autentyczność obrazu polskiego reżysera wynika w dużej mierze z perfekcyjnie zachowanych budynków pofabrycznych, które posłużyły za plenery do zdjęć Witolda Sobocińskiego, Edwarda Kłosińskiego i Wacława Dybowskiego. Operatorzy stworzyli niesamowicie precyzyjną i szeroką panoramę tętniącej życiem metropolii, której mieszkańcy stają się niewolnikami pieniądza – miejsca, gdzie wartości moralne i ideały zostały dawno zapomniane na rzecz chytrej polityki i żądzy zysku, czego symbolicznym wyrazem jest finalna scena tłumienia strajku robotniczego i strzał oddany w kierunku niosącego czerwony sztandar pracownika.

Więcej o filmie przeczytasz w internetowych bazach filmpolski.pl i IMDB.com

Pałac Karola Poznańskiego (Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi)
ul. Gdańska 32

W Ziemi obiecanej obecną siedzibę Akademii Muzycznej podziwiać możemy przynajmniej sześciokrotnie. Po raz pierwszy na ekranie jej wnętrza pojawiają się w jednej z sekwencji otwierających film. Herman Bucholz (Andrzej Szalawski) wraz z żoną (Jadwiga Andrzejewska) modlą się po niemiecku w swojej rezydencji.

Sala koncertowa Akademii została w filmie wykorzystana jako kantor fabryki Bucholca, w którym rozgrywają się trzy inne sceny. W pierwszej z nich Karol Borowiecki (Daniel Olbrychski) upomina kantorowego praktykanta von Horna (Piotr Fronczewski), że jego zadaniem jest praca w interesie fabryki, a nie okazywanie miłosierdzia kobiecie, której mąż zginął w wypadku w zakładzie. W kolejnej, po wypadku w hali produkcyjnej, Karol rozmawia z Bucholcem, który dowiedział się o planach otwarcia fabryki Borowieckiego. Ostatnią sceną w tej lokacji jest ta, w której wyprowadzony z równowagi von Horn nie przebierając w słowach wygarnia Bucholcowi co o nim myśli. Po wyjściu Horna oniemiały początkowo Bucholc zaczyna wściekle okładać laską Augusta, swojego służącego (Mieczysław Waśkowski).

W filmie pojawia się także ogród otaczający pałac oraz reprezentacyjny podjazd od strony ulicy 1 Maja. Ten pierwszy stanowi scenerię bezpruderyjnego przyjęcia zorganizowanego u Kesslera (Zbigniew Zapasiewicz). Gdy Karol odnajduje wśród uczestników przyjęcia Moryca stara się przekazać mu wiadomość o podniesieniu cła na bawełnę. W tym celu otrzeźwia go przed wejściem do pałacu Kesslera.

"Ziemia Obiecana", reż. Andrzej Wajda, fot. Renata Pajchel © WFDiF po Studiu Filmowym "Zebra"

Willa Edwarda Herbsta (Muzeum Pałac Herbsta)
ul. Przędzalniana 72

Wnętrza Pałacu Herbsta pojawiają się w filmie Wajdy w scenie modlitwy łódzkich Żydów. Scena przerywana jest ujęciami robotników zmierzających do fabryki nakręconą w Pabianicach. Jednym z trójki modlących się jest kupiec Grunspan (Stanisław Igar).

Przędzalnia Karola Scheiblera
ul. Tymienieckiego 25c

Monumentalna przędzalnia zakładów Karola Scheiblera pojawia się w filmie czterokrotnie. W początkowej sekwencji ukazującej masy robotników napływających do miasta widzimy główną bramę wejściową oraz schody prowadzące do stawu na tyłach budynku. To samo miejsce pojawia się w scenach przejazdu Anny i ojca Karola przez Łódź oraz miłosnej schadzki Lucy Zuckerowej i Karola, podczas której przekazuje ona Borowieckiemu informację, że zostanie ojcem jej dziecka. Po raz ostatni budynek pojawia się w epilogu – fabryka należy już do Borowieckiego, a przed jej bramą siedzą strajkujący robotnicy

Przędzalnia Izraela Poznańskiego (Hotel Andel’s)
ul. Ogrodowa 17

Budynek dawnej przędzalni zakładów Poznańskiego w filmie Wajdy został wykorzystany jako fasada fabryki Bucholca. To w tym miejscu rozgrywa się jedna z najbardziej znanych scen filmu i powieści – hrabia Trawiński (Andrzej Łapicki) po niepomyślnej rozmowie z Borowieckim w sprawie pożyczki wychodzi z fabryki i spotyka na ulicy Halperna (Włodzimierz Boruński), który zachwala miasto. Po tej rozmowie hrabia, który wcześniej bezskutecznie starał się o pożyczkę u Borowieckiego, wsiada do dorożki i odbiera sobie życie strzałem w głowę (to ujęcie nakręcone już jednak zostało w Pabianicach). Wcześniej w tym samym miejscu von Horn, praktykant Bucholca, radzi młodej wdowie pozwać zakład o odszkodowanie w związku ze śmiercią męża poniesioną podczas pracy w fabryce.

Po śmierci Bucholca oglądamy ujęcia spacerującego wzdłuż murów fabryki służącego - Augusta, który prowadzi pusty wózek właściciela fabryki.

"Ziemia Obiecana", reż. Andrzej Wajda, fot. Renata Pajchel © WFDiF po Studiu Filmowym "Zebra"

Biała Fabryka (Centralne Muzeum Włókiennictwa)
ul. Piotrkowska 282/284

Biała Fabryka Ludwika Geyera w filmie Wajdy posłużyła za kilka lokacji. To tutaj filmowcy zaaranżowali wnętrza fabryki Baumów – jak na ówczesne czasy już przestarzałej tkalni, działającej w oparciu o ręczne krosna. Oglądamy ją w scenie rodzinnej kłótni, gdy Max (Andrzej Seweryn) stara się zdobyć od ojca (Kazimierz Opaliński) pieniądze niezbędne do zbudowania własnej fabryki.

Plac przed wschodnim skrzydłem kompleksu oraz wewnętrzny dziedziniec fabryczny wykorzystano w filmie jako tereny przedsiębiorstwa Kesslera. Widać je w scenie poprzedzającej tragicznie zakończoną bójkę z majstrem Malinowskim (Jerzy Obłamski), ojcem uwiedzionej przez przemysłowca Zośki. Co ciekawe, w momencie gdy zaufany pracownik (Tomasz Lengren) ostrzega Kesslera przed spotkaniem z ojcem młodej włókniarki w tle widzimy wysuniętą przybudówkę, której wnętrze zostało użyte jako kantor nowo otwartej fabryki Karola, Moryca i Maxa w scenie rozmowy Zuckera (Jerzy Nowak) z Borowieckim.

Pałac Roberta Schweikerta (Instytut Europejski w Łodzi)
ul. Piotrkowska 262/264

Reprezentacyjną klatkę schodową z witrażami i hol na parterze obecnego Instytutu Europejskiego podziwiać można w trzech scenach rozgrywających się w restauracji – miejscu spotkań łódzkiej finansjery. Borowiecki spotyka tam Mullera (Franciszek Pieczka), który w drodze do teatru składa Karolowi propozycję zatrudnienia w swojej fabryce. Co interesujące, w filmie wyjście z restauracji ulokowane jest na ulicy 6 Sierpnia 2/4.

"Ziemia Obiecana", reż. Andrzej Wajda, fot. Renata Pajchel © WFDiF po Studiu Filmowym "Zebra"

„Nowa Tkalnia” Karola Scheiblera
ul. Kilińskiego 187

Rozległy budynek tkalni zakładów Scheiblera (a później Uniontex) w Ziemi obiecanej wykorzystano w scenach, w których ukazać trzeba było pracę fabryki włókienniczej Bucholca. W filmie pojawia się trzykrotnie. Doglądającego pracy krosien Borowieckiego odwiedza hrabia Trawiński mówiąc o swojej trudnej sytuacji finansowej i prosząc Karola o pożyczkę. Później to samo wnętrze widzimy na ekranie w scenie rozmowy Karola z Bucholcem przechadzającego się po swoim zakładzie. Po raz ostatni pracujące krosna i włókniarki pojawiają się w filmie tuż po śmierci Bucholca – właściciel umiera, fabryka pracuje dalej.

Pałac Rodziny Poznańskich (Muzeum Miasta Łodzi)
ul. Ogrodowa 15

Najokazalszy łódzki pałac fabrykancki, a właściwie jego wnętrza, w filmie Wajdy zagrały rezydencję Hermana Bucholca. Drewniana klatka schodowa oraz sala jadalna posłużyły filmowcom za lokację w scenach wizyty Karola w domu przemysłowca. Bucholc przyjmuje w gościa w pełnej przepychu sali i poleca Borowieckiemu przeczytanie dla rozrywki kilku prywatnych listów. Najbardziej bawi go lektura pełnych obelg anonimów, które następnie każe Karolowi spalić w kominku, podobnie zresztą jak korespondencję z prośbą o wsparcie finansowe dla niezdolnych do pracy byłych pracowników zakładu.

Ul. 6 Sierpnia ⅓, ul. Piotrkowska 65/67

W Ziemi obiecanej w kamienicy przy ul. 6 Sierpnia mieściła się oblegana restauracja, miejsce spotkań lodzermenschów (chociaż, jak wiemy, sceny w jej wnętrzu nakręcono w pałacu Roberta Schweikerta na ul. Piotrkowskiej 262/264). Po spotkaniu na schodach restauracji Borowiecki i Muller wychodzą na zewnątrz i kontynuując rozmowę przechodzą na drugą stronę ulicy, idąc przez dziedziniec w kierunku Teatru Victoria (czyli budynku dawnego kina Polonia na ul. Piotrkowskiej 67).

"Ziemia Obiecana", reż. Andrzej Wajda, fot. Renata Pajchel © WFDiF po Studiu Filmowym "Zebra"

Ul. Księży Młyn

Robotnicze osiedle na Księżym Młynie widzimy na ekranie kilkukrotnie. To tutaj w jednym z domów mieszka Zośka Malinowska, zaś przed budynkiem szkoły ma miejsce ostatnia scena ukazana w filmie – naprzeciw siebie stoją robotnicy i żandarmi. Po chwili biegnący z czerwonym sztandarem w dłoni robotnik pada martwy trafiony kulą.

Rampa kolejowa przy ul. Magazynowej

Na rampie ciągnącej się wzdłuż bocznicy kolejowej Scheiblera Max i Karol rozmawiają o sytuacji na rynku bawełny i witają Moryca powracającego z zakupów bawełny dokonanych w Hamburgu. Potem we trójkę podziwiają zakupiony przez Moryca ładunek i spotykają małżeństwo Sochów (Janina Grzegorczyk i Krzysztof Majchrzak), wieśniaków z Kurowa, którzy wcześniej zostali przez Karola zatrudnieni do pracy w jego fabryce.

Ul. Św. Franciszka z Asyżu 9

Pod tym adresem powstawała filmowa fabryka trójki głównych bohaterów filmu. Do wybudowania dekoracji posłużyły tereny należące do dawnej cegielni. Tutaj zrealizowane zostały sceny budowy i uroczystości otwarcia fabryki, a później jej pożaru. Również w tym miejscu mieściło się filmowy dom Karola i Anki po jej przyjeździe do Łodzi z Kurowa.

"Ziemia Obiecana", reż. Andrzej Wajda, fot. Renata Pajchel © WFDiF po Studiu Filmowym "Zebra"

Ul. Moniuszki

Ulicą Moniuszki prowadzi trasa konduktu pogrzebowego Bucholca. W pewnym momencie do uczestników uroczystości pogrzebowych fabrykanta docierają informacje o podwyżce cła na bawełnę sprowadzaną do Triestu i Hamburga, co wywołuje popłoch m. in. u Grunspana (Stanisław Igar) i Grosglucka (Bogusła Sochnacki), którzy nie zważając na okoliczności każą zawracać konie do kantorów.

Pałac Maurycego Poznańskiego (Muzeum Sztuki w Łodzi)
ul. Więckowskiego 36

Pałac Maurycego Poznańskiego w filmie Wajdy odegrał rolę rezydencji Mullera, którą ten wybudował jako posag dla swojej córki. Mimo posiadania okazałego pałacu Mullerowie woleli mieszkać w skromnej chacie, która znajdowała się po przeciwnej stronie ulicy. Na ekranie obecną siedzibę Muzeum Sztuki podziwiamy jedynie z zewnątrz, bowiem za wnętrza pałacu Mullera posłużyły pomieszczenia pałacu Scheiblera.

Pałac Karola Scheiblera (Muzeum Kinematografii)
pl. Zwycięstwa 1

W siedzibie Muzeum Kinematografii powstały sceny, w których fabrykant Muller z dumą oprowadza Karola po swoim pełnym przepychu pałacu. W trakcie prezentacji pokojów do środka wpada Mada, zaś sam Muller tłumaczy zdumionemu Borowieckiemu, że w pałacu nikt nie mieszka, ale kazał go zbudować, bo ludzie mają wiedzieć, że Mullera stać na własny pałac, tak jak pozostałych fabrykantów.

W finałowej scenie filmu, gdy Karol jest już mężem Mady Muller również wykorzystano wnętrza pałacu Scheiblera. To w nim Borowiecki i Mada wydają przyjęcie, podczas którego łódzcy przemysłowcy obserwują strajkujących robotników i podejmują decyzję o użyciu przeciwko nim broni.

"Ziemia Obiecana", reż. Andrzej Wajda, fot. Renata Pajchel © WFDiF po Studiu Filmowym "Zebra"

Grota w parku Źródliska II

W jednej ze scen filmu Andrzeja Wajdy znajdująca się w Parku Źródliska II malownicza grota służy jako miejsce schadzki kochanków. To właśnie tutaj Lucy Zuckerowa (Kalina Jędrusik) informuje Karola Borowieckiego (Daniel Olbrychski), że musi wyjechać do Berlina i prosi kochanka, by ten towarzyszył jej w podróży. Kiedy Karol próbuje znaleźć wiarygodną wymówkę, Lucy szantażuje go grożąc popełnieniem samobójstwa.

W rzeczywistości scena łączy w sobie dwie lokacje: gdy widzimy Borowieckiego zbliżającego się do groty, idzie on przez las na Rudzie Pabianickiej do znajdującej się w nim groty przy willi Klara, natomiast scena rozmowy kochanków została nagrana w znacznie obszerniejszej grocie w parku Źródliska II, której otoczenie spowija gęsta mgła.

Kadr z filmu © WFDiF po Studiu Filmowym „Zebra”