Ida Kamińska w Łódzkiej Alei Gwiazd

7 maja 2024 roku w Łódzkiej Alei Gwiazd na ul. Piotrkowskiej odsłonięta została gwiazda Idy Kamińskiej, aktorki filmowej i najwybitniejszej, obok swej matki, przedstawicielki teatru jidysz, reżyserki, dyrektorki Teatru Żydowskiego w Łodzi, a później w Warszawie, pierwszej Polki nominowanej do Oscara.

Ida Kamińska urodziła się 4 września 1899 roku w Odessie, w hotelu teatralnym. Jej rodzice – Abraham i Ester Rachel Kamińscy – mieszkali w nim podczas gościnnych występów. Ojciec Idy był reżyserem, aktorem i przedsiębiorcą teatralnym, a matka aktorką, nazywana jest „matką teatru żydowskiego”. Ida od najmłodszych lat pomagała w technicznym przygotowywaniu przedstawień. Na scenie pojawiła się w wieku sześciu lat w Di Muter (Matka) Dawida Pińskiego. Ona sama za swój debiut teatralny uważała rolę Izaaka w Akejdos Jicchok (Ofiara Izaaka) Abrahama Goldfadena. Miała wtedy 16 lat. Ale już trzy lata wcześniej zadebiutowała w filmie. Zagrała Szajndełe w Mirełe Efros (reż. Andrzej Marek, 1912) u boku matki, ojca i siostry Reginy.

W 1918 roku Ida Kamińska wyszła za mąż za Zygmunta Turkowa, aktora i reżysera. Założyli Warszawski Żydowski Teatr Artystyczny. Wystawiali sztuki żydowskich klasyków: Ettingera, Sforima i Asza, ale też Moliera, Gogola i Hugo. Kamińska występowała w teatrze (także na scenach w Belgii i Francji), reżyserowała, tłumaczyła sztuki i nie porzuciła zagrała w pierwszym filmie żydowskim okresu międzywojennego Ślubowaniu (1924), polsko-amerykańskiej produkcji wyreżyserowanej przez Turkowa. Po rozpadzie Warszawskiego Żydowskiego Teatru Artystycznego i małżeństwa – Ida Kamińska założyła własny zespół, który od 1937 miał siedzibę w warszawskim Teatrze Nowości.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej Ida Kamińska zagrała jedną z głównych ról w Bezdomnych (On a hejm – Baal tszuwe) z 1939 roku w reżyserii Aleksandra Martena. Wkrótce los bohaterów filmu stał się i jej udziałem – ruszyła w świat, by ocalić rodzinę. Po zajęciu przez Niemców Warszawy, uciekła z córką Ruth, zięciem Adolfem Rosnerem oraz drugim mężem – Marianem Melmanem (aktor) do Lwowa, później Kirgistanu, by w 1944 roku zamieszkać w Moskwie. Wszędzie tam grała i organizowała występy teatralne.
Po wojnie wróciła do Polski. W 1948 roku została dyrektorem Teatru Żydowskiego w Łodzi, mieszkała tu przy ulica Stefana Jaracza 22. W 1955 roku stanęła na czele nowo powstałego Państwowego Teatru Żydowskiego w Warszawie.

Jej pierwszym filmem powojennym, który okazał się jej największym sukcesem kinowym był czechosłowacki film Sklep przy głównej ulicy (Obchod na korze) z 1965 roku w reżyserii Jána Kadára, Elmara Klosa. Rola Rozálii Lautmannovej przyniosła Idze Kamińskiej wyróżnienie specjalne na festiwalu w Cannes (1965), nominację do Złotego Globu (1967) w kategorii najlepsza aktorka w dramacie i nominację do Oscara (1967) dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej. Przegrała tylko z Elizabeth Taylor, która sięgnęła po statuetkę za rolę w Kto się boi Virginii Woolf? Ale film z Idą Kamińską w roli głównej został nagrodzony Oscarem za najlepszy film nieanglojęzyczny w 1966 roku. Znakomitą kreację stworzyła też w Czarnej sukni (reż. Janusz Majewski, 1967).

Po antysemickiej nagonce 1968 roku Ida Kamińska z rodziną opuściła Polskę – przez Wiedeń i Tel Awiw przed końcem 1968 roku dotarła do Stanów Zjednoczonych. Zamieszkała w Nowym Jorku. Próbowała otworzyć tam teatr żydowski, ale bez powodzenia. W 1970 roku zagrała w dramacie Mój anioł stróż (The Angel Levine) w reżyserii Jána Kadára. Ida Kamińska zmarła 21 maja 1980 roku w Nowym Jorku. Została pochowana na cmentarzu Mount Hebron, w części, gdzie spoczywa wielu artystów amerykańskiej sceny jidysz. Imię Idy Kamińskiej i jej matki Estery Rachel nosi Teatr Żydowski w Warszawie.

Gwiazda została odsłonięta z inicjatywy Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, z okazji przypadających w tym roku 125 urodzin Idy Kamińskiej. TSKŻ jest również fundatorem 99 gwiazdy w Łódzkiej Alei Gwiazd.